Educatie in erfgoed biedt handvatten om erfgoed op een andere manier te gebruiken in het Nederlandse onderwijs. Centraal hierin staan de (les)doelen. Wat willen we bereiken met erfgoededucatie? Met andere woorden, welk verhaal vertellen wij leerlingen met onze erfgoedonderwijsprojecten? En welke opvatting van erfgoed ligt daaraan ten grondslag?
Erfgoed wordt vaak gebruikt als historische bron bij de geschiedenisles en dan gezien als een vast gegeven, een bewijs van hoe ‘het vroeger was’. Maar zouden we leerlingen niet meer bewust moeten maken van hoe iets erfgoed wordt en hen leren wat hun eigen rol daarin kan zijn?
Het boek schetst een beeld van het Nederlandse erfgoededucatieveld. Wat is ‘goede erfgoededucatie’ volgens wetenschappers en erfgoedspecialisten en waarom wil de overheid erfgoededucatie stimuleren? Wat willen docenten en leerkrachten? Welke projecten zijn er, en wat hopen we daarmee te bereiken bij leerlingen?
Voor dit boek heeft Jacquelien Vroemen uitgebreid onderzoek gedaan in het erfgoededucatieveld. Zij heeft bestaande erfgoedprojecten en leerdoelen geanalyseerd en zich daarbij de vraag gesteld, of al die - soms ambitieuze - leerdoelen wel haalbaar zijn met het huidige erfgoedonderwijs.
Ook geeft ze praktische aanbevelingen voor het ontwikkelen van meer kritische, ‘erfgoedwijze’ erfgoedprojecten in de toekomst. Dergelijke projecten passen goed bij burgerschapsvorming, maatschappijleer en geschiedenis en zijn uitermate geschikt voor het oefenen van 21ste eeuwse vaardigheden. Maar een kritisch, onderzoekend en creatief erfgoedonderwijs hoort ook bij kunstzinnige oriëntatie en Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV).
Educatie in erfgoed is bestemd voor pabostudenten, studenten van tweede- en eerstegraadslerarenopleidingen, studenten museologie en erfgoedstudies en voor educatief medewerkers die behoefte hebben aan een overzicht van het veld en/of die zich willen verdiepen in het op een alternatieve manier ontwikkelen van erfgoedprojecten.
To find your own voice. Heritage education between cultural pride and critical analysis.
The employment of cultural heritage in heritage education in the Netherlands and the potential for a critical heritage education
Master Thesis Master of Museology, Reinwardt Academy, Amsterdam.
Thesis supervisor: prof.dr. Hester Dibbits
Jacquelien Vroemen, mei 2017.
Nederlandse samenvatting
In de afgelopen twintig jaar heeft erfgoededucatie een vaste plek veroverd in een groot deel van het Nederlandse onderwijs. Het erfgoed(educatie)veld is echter versnipperd. Bovendien zijn er uiteenlopende ideeën over wat goede erfgoededucatie is en zou moeten opleveren. Deze twee omstandigheden, gecombineerd met het feit dat erfgoed zelf door verschillende partijen verschillend gedefinieerd wordt, zorgen ervoor dat erfgoededucatie in Nederland vele gezichten heeft. Eén ding is duidelijk: van erfgoededucatie wordt veel verwacht. Van overheid tot erfgoedorganisaties tot educatoren: met erfgoedonderwijs meent men vele, vaak hoogstaande doelen te kunnen bereiken.
Doel van het onderzoek was om te ontdekken of deze doelen alle bereikt kunnen worden met de bestaande (soort) projecten en, ten tweede, of met ‘erfgoedwijze’ erfgoededucatie een deel van die doelen beter bereikt zou kunnen worden.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden zijn de volgende subvragen geformuleerd: wat zijn op dit moment de doelen en verwachtingen van erfgoededucatieprojecten in Nederland? Kunnen deze doelen en verwachtingen worden waargemaakt met de huidige erfgoededucatieprojecten?
Indien niet, hoe zouden de bestaande projecten kunnen worden aangepast of gepresenteerd, zodat de doelen wel kunnen worden bereikt en/of dat het duidelijker wordt wat met een bepaald project bereikt kan worden, en wat niet?
Er is onderzoek gedaan met behulp van verschillende bronnen: een internet-inventarisatie van bestaande erfgoedprojecten; een digitale enquête onder educatoren; interviews met ontwerpers van ‘erfgoedwijze’ projecten; en publicaties in boeken, artikelen en rapporten (web en print).
Het onderzoek toont aan dat het belangrijkste doel voor de meeste educatoren is om te onderwijzen over lokale geschiedenis, en het belangrijkste doel voor erfgoedspecialisten – waaronder academici – is, om vaardigheden zoals historisch denken te oefenen. Een bijkomend doel, voor vooral de overheid, is het bevorderen van ‘cultureel burgerschap’. Identiteitsvorming is een prominent doel voor alle partijen, maar dit wordt niet door iedereen op dezelfde wijze ingevuld: dit loopt van het bevorderen van trots op het eigen erfgoed tot het vergroten van het begrip voor andere culturen.
Het onderzoek toont ook aan dat de verschillende doelen niet altijd met elkaar verenigbaar zijn. Verder, dat educatoren niet altijd duidelijk maken welke doelen ze precies willen bereiken en/of hoe ze denken die doelen te bereiken. De gesignaleerde onduidelijkheid zou het gevolg kunnen zijn van de uiteenlopende visies op wat erfgoed ‘is’: een statisch relict uit het verleden, of een dynamisch fenomeen in het heden?
Op basis van de resultaten uit het onderzoek wordt aanbevolen dat educatoren tegenstrijdige doelen en daarmee samenhangende wijzen om erfgoed te gebruiken, beter onderscheiden en niet met elkaar trachten te combineren.
Ten tweede, dat in de toekomst meer ‘erfgoedwijze’ projecten worden ontwikkeld. Dit soort projecten kan de meeste problemen in de huidige erfgoededucatieprojecten omzeilen. Het kan zorgen voor een erfgoededucatie die tegemoetkomt aan het verlangen om leerlingen op te leiden tot verantwoordelijke burgers die hun weg kunnen vinden in een moderne, geglobaliseerde en multi-culturele samenleving.
Of zulke projecten kunnen en zullen worden ontwikkeld in de toekomst hangt onder andere af van de kennis en ideeënvorming onder educatoren over wat erfgoed ‘is’ en kan ‘doen’. Uit een dynamische benadering van erfgoed, kan een kritische erfgoededucatie volgen.
Verder is het aan te raden om onderzoek te doen naar de opbrengsten van erfgoededucatie in Nederland, van meer ‘traditionele’ zowel als ‘erfgoedwijze’ projecten.