Hoe klonk ons land vroeger? Ik vraag het me vaak af, als ik wandel over oude paden en me voorstel dat mensen hier honderdvijftig jaar geleden ook liepen, van dorp tot dorp, de blik gericht op de torenspits van de plek van bestemming. Aan beelden geen gebrek, zowel in mijn hoofd als in het echt en in de kunst. Maar wat hoorde je? Was het een constant gezoem, gebrom, getjilp, geknerp, gesnater, gefladder en geknor? En hoe klonk het in de stad, waar het een oorverdovend gelui, geklep en getingel moet zijn geweest van klokken en carillons van kerk- en stadstorens?
Hoe ons land héél vroeger klonk, dat kunnen we nooit meer horen. Maar wij hebben in ons hoofd ook geluiden 'van vroeger', die we niet meer horen. Soms realiseer je je opeens dat je al zo lang niet meer.... Ik herinner me het dolle getjilp van de mussen in de boom in de achtertuin, het geruststellende gekaboenk van heien in de verte, op zondagochtend de kerkklokken die elkaar achterna leken te zitten, voor een korte tijd synchroon klonken en elkaar dan weer verloren. En jij?
Voor het begin van de tweede wereldoorlog, toen ik nog jonger dan 4 jaar was, nam mijn vader mij op zondagen mee naar de muziekuitvoeringen van de Surinaamse Militaire Kapel. Die vonden plaats op het Gouvernements Plein in Paramaribo. De muzikanten zaten op een overdekt podium en hadden prachtige witte pakken aan. De Hollandse dirigent, majoor Rouwenhorst, had het mooiste pak aan en hij had bovendien een witte tropenhelm op het hoofd. Voor mij was hij een tovenaar, die door armbewegingen enorm sterke geluiden teweeg kon brengen. Zwaaide hij één arm omhoog, dan gingen de cimbalen af. Twee armen omhoog geslingerd veroorzaakte een krachtige paukenslag. Ging hij met éen arm diep omlaag, dan klonk het zware geluid van de sousafoon. Thuis probeerde ik die kunsten na te doen. Helaas lukte het toverkunstje niet. Toen in 1940 de oorlog uitbrak, was het gedaan met de uitvoeringen van de Surinaamse Militaire Kapel.
Met familie in de Achterhoek, kan ik mij het zoemende geluid van bijen en andere insecten herinneren.
(Het enige geluid wat hoorbaar was).
En als ik 's nachts in bed lag, het zware ademen van de koeien, en het geluid van hun poten in het zompige weiland, wat naast mijn slaapkamerraam van de boerderij lag.
Ik herinner mij het geluid van een snelkookpan terwijl mijn moeder aan het koken was.
In de vroege uren hoor ik een paar klepperende klompen gevolgd door schelle, schrapende geluiden bij het neerkomen van zolen op de met keien bestrate wegen, wegebbend tot de stilte terugkeert.
Echoënde voetstappen door smalle stegen van een stad als Amsterdam.
Of
Nog voor de Afsluitdijk er was:
Het water staat hoog. Komt over de randen van de weilanden. Van sloot tot sloot loopt een melker op klompen naar de koeien. Zijn klompen zakken weg in het drassige land en er ontsnapt een slurpend geluid als hij zijn voeten optilt om ze uit de zuigende modder te trekken.
Wat mij betreft heeft ieder tijdperk, plaats en seizoen een geluid.
Het allereerste geluid wat ik me kan herinneren is het geluid van spelende kinderen op het pleintje achter ons huis in het dorp waar we toen woonden. Ik was nog te klein om mee te mogen spelen, ik moest vroeg naar bed!
Toen ik een jaar of 7 gingen we tussen de boeren wonen. De geluiden die me nu nog aan die tijd en plek doen denken zijn: het koeren van Turkse tortelduifjes, het gekraai van kraaien, de leeuwerik en natuurlijk de kieviten. In de winter weet ik nog het geluid van voetstappen in de verse sneeuw, of het geluid van ijs, als zich een scheur vormde, of gewoon als je iets zwaars op het ijs gooide.
Op de lagere school maakte de ‘sonic boom’ van gevechtsvliegtuigen diepe indruk op me (in die tijd mochten oefenende ‘straaljagers’ zoals we ze toen noemden, nog gewoon boven een dorpskern door de geluidsbarrière , het was de tijd van de Starfighter). Ik vroeg me als kind af hoe hard die knal wel niet moest zijn voor de piloot …
De middelbare school, het geluid van een fietsdynamo, BBC-radio (de Big Ben: “This is London”), en popmuziek (Radio Veronica, Radio Mi-Amigo, later de disco), en zo kan ik nog wel even doorgaan.
Daarom besluit ik met enkele all-time favorite sounds.
Dit zijn: ’s nachts in de verte een trein voorbij horen rijden. Ook ’s nachts: een eenzame blaffende hond. En verder kampeergeluiden (het open/dichtritsen van de tent en vooral: regen op het tentdoek!).
Ik hoor nu vrij slecht dus toen ik ging nadenken kwamen vooral geluiden terug van heel ver weg, die ik toen kennelijk goed hoorde. De schoolbel en de joelende kinderen, zeker 500 meter verder. De trein en de rinkelende overgang, nog verder. Zelfs scheepstoeters op de rivier, bij mist, dat moet wel een kilometer zijn geweest. En ik denk me zelfs loeiende koeien te herinneren, van buiten het dorp. Die staan nu veelal binnen. Dichterbij het rustige scharrelen van buren in de achtertuinen, maar ook het angstaanjagende bulderen van een storm en het gerinkel van ramen die vernield werden. Niet per se geluiden van 'vroeger', maar wel 'mijn' vroeger.
Het geluid dat de geijser maakt als er warm water werd gebruikt .
Mijn vader die brieven dicteert aan zijn secretaresse :
Patiënt etc etc opgenomen datum bla bla , punt, komma
Mijn oudste geluiden gaan terug naar het garageplein waar ik speelde met de kinderen uit de buurt. Ik hoor de pvc-buizen waar mijn buurjongetjes pijltjes en witte bessen mee wegschoten. Ook hoor ik het schelle geluid als een voetbal tegen een garagebox knalt, maar vooral hoor ik de moeder van Patrick en Roger. Stel je een Limburgse moeder voor die uit volle borst roept "Pèèètrick...Ieeeten" (lees: patrick eten!) Tot een paar jaar geleden deed ik die uitroep regelmatig na. Toen overleed Patrick, maar een paar jaar ouder dan ikzelf. Zomaar.. aan een hartstilstand. Nooit meer "Pèèètrick...Ieeeten".
Dat doet me eraan denken dat ik op een reünie hoorde dat een jongetje dat bij mij in de klas zat op de lagere school, op het slechte pad was gegaan. Hij had 'opeens' een mooie sportwagen, zo hoorde ik, er waren mooie vrouwen en wapens. Ik was verliefd op hem toen ik een jaar of 9 was, maar hij was vermoord en wij, zijn oud-klasgenootjes, waren nog geen 25.
Zondag was de dag van de kerk. En de rustdag van mijn vader. Niet dat ie dan in de bijbel las ofzo maar hij deed die dag dan helemaal niks eigenlijk. Voor ons als kinderen was het met lengte de saaiste dag van de week want pa wilde stilte. Dan kon hij zijn muziek luisteren: gregoriaanse monniken. En hoewel synoniem met saaie zondagen bewaar ik toch mooie herinneringen aan deze prachtige muziek. Ergens in de vroege jaren '90 bestormden spaanse monniken de hitlijsten en stonden hoog genoteerd tussen house en heisa, maar daar trok mijn ouwe heer zijn wenkbrouwen over op. Zijn cd s en platen heb ik nog ergens in de spreekwoordelijke dos op zolder. Misschien toch eens naar beneden halen op zo'n saaie zondagochtend.
Als ik aan geluiden uit mijn jeugd denk dan komen als eerste twee motorgeluiden boven. Geen vogelgeluiden, loeiende koeien of zoemende bijen als vroegste herinneringen, want ik was een echt stadskind dat van de ene zanderige nieuwbouwwijk naar de andere werd meeverhuisd.
Ik herinner me het geronk van een eenmotorig vliegtuigje op Hemelvaartsdag. Op die dag was het toen altijd zondagachtig stil en was de lucht strak blauw. Dat mooie weer is daarmee onverbrekelijk verbonden geraakt met de herinnering aan dat geluid. En nog steeds als ik op een zonnige dag een vliegtuigje hoor, denk ik onwillekeurig aan Hemelvaartsdag.
Het andere geluid komt uit de tijd toen we in de toentertijd frisse nieuwe wijk Kanaleneiland woonden. Dan werd ik vaak 's nachts wakker door een auto die met veel misbaar de straat in reed. Ik vond dat geluid zo raar dat ik het al snel ging nadoen met de woorden: "Rinkeldekinkeldebloembloembloembloembloeeeem..." Nu ik dit opschrijf ben ik weer heel even het jongetje in zijn bed. Ik ben er nooit achter gekomen wat voor auto het was, mogelijk een kever of Skoda met kapotte uitlaat.
Loes 07.10.'19
Meestal zaten wij te lunchen als de voddenman met zijn platte kar langs kwam en hard galmde: "Vodden, wie heeft er vodden"?" en rond de Kerst:"Hoazen- en Kaninenvellen?" Mijn moeder moest onmiddellijk van tafel om het gevraagde te zoeken, waarmee wij aan de kar een ballon konden krijgen met helium gevuld. Eind 40er jaren kwamen leden van Het Leger des Heils iedere maand bij ons voor de deur in een kring staan rond de brandende lantaarnpaal en zongen. Ook de spelende kinderen zongen bij hun spel..De Vierdaagse in Nijmegen werd opgeluisterd door zingende militairen en veel kinderen holden achter ze aan. De kerkklokken waren zeer aanwezig, zeker nadat wij verhuisd waren naar de H.Landstichting.. In ons huis galmden koperen cylinders, dat het etenstijd was. Op school mocht een leerling met de schoolbel tekeer gaan om de pauze aan te kondigen of begin/einde van een schooldag.Later werd dit centraal gedaan door een zoemer.Om 12.00 uur dreunden wij het Angelus op, staande naast onze bankjes. Kwam zo nu en dan Moeder Overste het klaslokaal binnen dan stonden wij meteen op en zeiden in koor:"Bonjour ma Mère!".Was er iets te doen in de buurt dan werd dit geroepen door een luidspreker op het dak van een auto, die langzaam passeerde. Vlakbij de stad was een luchtmachtkazerne. Marcheren werd geoefend enNijmegen-Groesbeek was een geliefd traject. De commandant riep tussentijds::"Links, rechts, links 2, 3, 4 enz."of ;"Kruin omhoog, vinger op de naad van de broek, 2, 3, 4".
Veel apparaten waren in die tijd nog handbediend. Op een typekamer ging dit gepaard met veel lawaai..Veel werkers in één ruimte gaven elkaar overlast. Denk ook aan fabrieken. Bij de Spoorwegen klonken de fluit van de conducteur en het rangeren van treinstellen. Lieten mensen hun bezoek uit, werd het afscheid benadrukt door de autotoeter . Maar hiermee glijden we al de nieuwere decennia binnen.